- ξόανο
- Έτσι ονομάζονταν τα ξύλινα ή λίθινα αγάλματα ή είδωλα, που ήταν και τα πρώτα δοκίμια της ελληνικής γλυπτικής. Πίστευαν ότι είχαν πέσει από τον ουρανό και ότι ήταν έργα θεών ή ηρώων, γι’ αυτό και τα ονόμαζαν διιπετή και τα λάτρευαν με μεγάλο σεβασμό. Το ξύλινο άγαλμα της Ήρας στο Ηραίο της Σάμου και το ξύλινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς στο Eκατόμπεδο της Ακρόπολης αναφέρονται σαν δείγματα τέτοιων ξ. Αν και κανένα ξύλινο άγαλμα δεν έφτασε έως την εποχή μας, έχουμε σαφή ιδέα της τεχνοτροπίας τους από τις παραστάσεις σε πήλινα αγγεία, και από διάφορα πήλινα ξοανόμορφα ειδώλια, που βρέθηκαν μέσα σε ιερά, λατρευτικούς τόπους και τάφους. Από τις εικόνες αυτές βλέπουμε ότι τα ξ. παρίσταναν το είδωλο στη γενική μορφή του ανθρώπινου σώματος, ορθό ή καθιστό. Τα ξ. αυτά πολλές φορές χρωματίζονταν, τα έντυναν με ρούχα και τα στόλιζαν με στεφάνια και κοσμήματα. Με τον καιρό, τα ξ. άρχισαν να εξελίσσονται σε διάφορους τύπους, και μετά τον 8o αι. π.Χ., άρχισαν να κατασκευάζονται από πωρόλιθο. Εκείνα που παρίσταναν γυμνούς νεανίες ονομάστηκαν Κούροι, και οι ντυμένες γυναίκες Κόραι. Ένας από τους πρώτους στην τέχνη των ξοανόμορφων αγαλμάτων ήταν ο Δαίδαλος, γι’ αυτό και τα αγάλματα αυτής της τεχνοτροπίας ονομάστηκαν δαιδαλικά.
Δύο χαρακτηριστικά ζωγραφισμένα ξύλινα ξόανα. Όπως και τα αρχαία ελληνικά, τα ξόανα των πρωτόγονων λαών της Αφρικής και της Ωκεανίας, εικονίζουν επίσης θεότητες. Αξιοπαρατήρητο είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα ξόανα που εικονίζουν θεές, διακρίνονται από τα άλλα, για τους υπερφυσικούς γλουτούς τους, που συμβολίζουν τη γονιμότητα, σε αντίθεση με εκείνη των θεών που έχουν συνήθως υπερβολικού όγκου κεφάλια, όπως τα δύο ξόανα της φωτογραφίας (Μουσείο Αφρικανικής και Ωκεανικής Τέχνης, Παρίσι).
* * *και ξόγανο, το (ΑΜ ξόανον)πανάρχαιο λατρευτικό είδωλο, ομοίωμα θεού κατασκευασμένο κατά κανόνα από ξύλο, συνήθως κακότεχνονεοελλ.μτφ. α) άνθρωπος ανόητος, κουτός, «κούτσουρο»β) άνθρωπος άσχημος, κακοφτειαγμένοςμσν.-αρχ.(υβριστικά) κάθε ειδωλολατρικό άγαλμααρχ.1. ομοίωμα θεού το οποίο πιστευόταν ότι είχε στείλει εξ ουρανού ο Ζευς2. παράσταση, απεικόνιση σκαραβαίου3. είδος μουσικού οργάνου.[ΕΤΥΜΟΛ. Από την ετεροιωμένη βαθμίδα ξο- τού ξέω* + επίθημα -ανον (πρβλ. όχ-ανον, πλόκ-ανον)].
Dictionary of Greek. 2013.